با همهگیری و افزایش روزافزون چاقی در کشورهای دنیا، بیشتر تلاش متخصصان و حتی دولت ها بر ارایه راهکارهایی متمرکز شده که بتواند این مشکل را کنترل کند. اما لاغربودن برای عدهای از مردم از همین اهمیت برخوردار است؛ کسانی که میخواهند وزن خود را اضافه کنند اما به هیچ روشی موفق به انجام این کار نشدهاند.
داشتن وزن طبیعی یعنی کمک به سلامت. مقادیری که به عنوان وزن مطلوب در جداول مختلف و به تفکیک جنس در دسترس همه است، طیفی از وزن را پیشنهاد میکند که در آن محدوده شما از بیشترین میزان سلامت برخوردار خواهید بود. روش زندگی ما تغییر کرده است. الگوی غذایی ما عوض شده و تمام این تغییرات برخلاف آنچه برای سلامت ما خوب است، عمل کردهاند. تحرک کم حاصل از زندگی ماشینی و خوردن انواع غذاهای آماده و پرچرب، هر روز ما را بیشتر چاق میکند. گسترش روزافزون این مشکل جهانی باعث شده که توجه بسیاری از متخصصان و مردم عادی به این مشکل جلب شود. برای همین هر روز شاهد رشد قارچگونه مراکز و محصولاتی هستیم که شما را با هر روش معقول و غیرمعقولی به لاغرشدن تشویق میکنند.
اما گروهی از افراد جامعه در میان این همهمه برای رهایی از چاقی وجود دارند که اتفاقا مشکل آنها عکس این قضیه است. شاید به نظر خندهدار بیاید که در شرایطی که همه برای لاغرشدن تلاش میکنند، کسانی باشند که میکوشند تا با استفاده از منابع موجود و جستجوی روشهایی که موثرند، چند کیلوگرم به وزن خود اضافه کنند.
زمانی که یک محدوده طبیعی برای وزن تعریف میشود، به این معنی است که مقادیر کمتر از آن مقدار طبیعی هم میتواند مشکلآفرین باشد.
سروش یکی از بیمارانی است که مقالات پایانناپذیر رژیمهای غذایی را برای پیداکردن روش مناسبی برای افزایش وزن دنبال میکند. لاغری برای او تنها مشکل تناسب اندام نیست. گذشته از این مساله اساسی که به هر حال نیاز هر جوانی است، او با مشکلات خاصی از لاغری دست به گریبان است. وی میگوید من تا به حال به کارشناسان زیادی مراجعه کردهام. خانواده من لاغرند اما لاغری من حتی در میان افراد خانواده خیلی توی ذوق میزند. تا آنجا که یادم میآید، از زمان بچگی به اصطلاح ریز بودم و همیشه نسبت به سایر همکلاسیهایم کوچکتر به نظر میرسیدم. این مشکل باعث شد که به طور معمول نتوانم در فعالیتهای ورزشی در مدرسه یا سایر ارتباطات اجتماعی با گروه همسالان خودم همراه باشم. من تمام توصیههایی را که برای افزایش وزن شنیدهام، به کار بستهام اما کمتر موفق به افزایش وزن شدهام. خیلی از دوستانم برخلاف من بیشتر برای لاغرکردن تلاش میکنند. وقتی به آنها میگویم که علاقهمندم کمی وزنم اضافه شود، به من میخندند. زمانی به من گفتند که باید بیشتر ورزش کنم اما ورزش انجام شده فقط مرا لاغرتر کرد.
او میگوید من خوب غذا میخورم اما نمیدانم چرا نمیتوانم وزن خود را اضافه کنم. این مشکل فقط مخصوص مردان نیست. با وجود اینکه امروزه لاغربودن یکی از ویژگیهای تناسب اندام برای خانمها به شمار میآید اما مشکلات همراه با لاغری مفرط بسیاری از خانمهای لاغر را به فکر چارهجویی برای به دست آوردن چند کیلوگرم وزن اضافه کرده است.
چگونه بفهمیم لاغریم؟
متخصصان برای اندازهگیری و تعیین محدوده وزن طبیعی، از محاسبه BMI استفاده میکنند. برای این محاسبه شما باید وزن خود را به کیلوگرم بر قد خود بر حسب متر تقسیم کنید و حاصل را دوباره بر قد خود تقسیم کنید. اگر سن شما بالای 20 سال باشد وعدد به دست آمده کمتر از 5/18 باشد، شما لاغر هستید.(محدوده چاقی و لاغری در کودکان و نوجوانان از این فرمول تبعیت نمی کند. برای این گروه سنی جداول و منحنی های مخصوص وجود دارد.)
چرا بعضی افراد لاغرند؟
برای بسیاری از افراد لاغر علت اصلی لاغری، سوخت و ساز بالاتر بدن است که به نوعی در آنها به علت تاثیر عوامل ژنتیکی ایجاد شده است. آنها ممکن است وضعیت جسمی خود را از خانواده به ارث برده باشند. گروهی دیگر از افراد به دلیل مشکلات رژیم غذایی و فعالیت روزانه لاغر هستند یعنی به هم خوردن همان تعادل انرژی که خیلی شنیدهاید.
عوارض لاغری چیست؟
لاغری برای بعضی افراد مشکلات و عوارضی ایجاد میکند که میتواند سلامت آنها را تهدید کند. به طور مثال ممکن است استخوانهای آنها به اندازه کافی قوی نشوند و در خانمها ممکن است دوره ماهانه به هم بخورد و یا اینکه کاملا متوقف شود. ممکن است برای این گروه از افراد مشکلاتی در زمینه باروی به وجود بیاید. همانطور که به علت ضعف سیستم ایمنی، امکان مبارزه آنها با بیماری احتمالی کاهش پیدا میکند.
سروش میگوید: «زمانی که سرما میخورم خیلی دیرتر خوب میشوم. گاهی سرگیجه دارم و بعضی وقتها سردرد میگیرم، به علاوه گاهی به دلیل فرم بدنم دچار افسردگی میشوم.»
متخصصان چه توصیه میکنند؟
توصیه متخصصان تغذیه برای این افراد بسیار ساده است: مصرف منظم غذا و مصرف غذاهای مناسب. در واقع متخصصان که با این گونه افراد برخورد داشتهاند، دریافتهاند که برخلاف اصرار آنها به اینکه ما زیاد میخوریم، وعدههای غذایی آنها چندان منظم نیست و در این وعدهها به طور معمول غذاهایی مصرف میشوند که ارزش غذایی خوبی ندارند. به علاوه آنها به طور معمول تعادل و تنوع را در انتخاب اقلام غذایی خود رعایت نمیکنند. توصیه دیگر به این گروه قطع مصرف چای و قهوه است. همچنین متخصصان ورزش معتقدند که بهتر است افزایش وزن حاصل از ساخت و حجیمشدن ماهیچهها باشد؛ آنچه در ورزشکاران اتفاق میافتد. به همین دلیل ورزشهای خاصی را به این گروه پیشنهاد میکنند؛ ورزشهایی که به ساختهشدن ماهیچهها کمک بیشتری میکند.
نکتههایی برای افزایش وزن
- برای خودتان اضافه وزنی را به عنوان هدف انتخاب کرده و سعی کنید به تدریج آن را به دست آورید.
- یادداشت کردن آنچه در طول روز میخورید و ساعات آن، در طی یک هفته به شما کمک میکند تا به عادات غذایی خود آشنا شوید و بفهمید کجای کار ایراد دارد.
- برای طول روز یک برنامه غذایی در سه وعده ترتیب بدهید. به علاوه ساعت 10 صبح و ساعت 4 بعدازظهر یک میان وعده بخورید.
- مقدار غذای هر وعده را نسبت به قبل از رژیم بیشتر کنید و از منابع چربی البته با توجه به چربی اشباع و ترانس آن، به خصوص در وعده صبحانه بیشتر استفاده کنید.
- از نوشیدنیهای پرکالری مثل شیر و موز با شکر بیشتر استفاده کنید. استفاده از غذاهای پرکالری برای شما مجاز است.
- به همراه وعده غذایی، از دسرهایی مثل کرم کارامل و... استفاده کنید.
- با اینکه شما قصد دارید وزن خود را افزایش دهید اما هنوز تمرینات ورزشی برای شما مهم هستند. آنها را فراموش نکنید.
- با ادامه رژیم غذایی، با کالری بیشتر از نیاز روزانه میتوانید وزن به دست آمده را حفظ کنید تا به موقعیت ثابتی برسید.
میزان کالری مورد نیاز بدن
آیا تا به حال در مورد غذایی که در طول روز مصرف می کنید، فکر کرده اید؟ متاسفانه بسیاری از افراد کالری، به اندازه نیاز بدن را مصرف نمی کنند. کالری بیش از اندازه باعث ایجاد جاقی شده و کمبود آن نیز مشکلات دیگری را برای بدن شما ایجاد
می کند. خوب پس کمی در مورد "کالری" برای شما توضیح می دهیم.
عملکرد کالری
هر نوع ماده خوراکی (بجز آب) شامل کالری است که باعث تولید انرژی در بدن می شود. اما اگر می خواهید رژیم غذایی مناسبی داشته باشید، باید طرز استفاده کالری مورد نیاز بدن را یاد بگیرید. مشکل این جاست که میزان کالری مورد نیاز در افراد مختلف، متفاوت است؛ چراکه هر فرد به میزان بخصوصی کالری نیاز دارد.
میزان مصرف کالری روزانه ما به عوامل مختلفی از جمله: وزن، قد، جنسیت، سن و فعالیت روزانه بستگی دارد. هر چه فردی جوان تر و خوش اندام تر باشد، نیاز به کالری بیشتری دارد. البته این مقدار کالری با افزایش سن افراد کاهش می یابد.
علیرغم اینکه کالری ها برای بدن بسیار مفید هستند، می توانند عملکرد مضری نیز از خود نشان دهند. آقای دکتر ریچارد ویندراک پروفسور دانشگاه ویسکونسین معتقد است که اگر افراد به اندازه کافی کالری مصرف نمایند هیچ گاه دچار پیری زودرس نمی شوند. یکی از عوامل ایجاد پیری نفوذ رادیکال های آزاد به بافت ماهیچه ای است. اگر بتوانید به اندازه کالری مصرف کنید، از فرایند نفوذ رادیکال ها به داخل بافت ها جلوگیری کرده و بنابراین سلامتی شما تضمین خواهد شد.
کالری موردنیاز
ــــــــــــــــــــــ
یک رژیم غذایی سالم حاوی چه مقدار کالری است؟
پیش از هر چیز باید بدانید که بدن انسان پروتئین، چربی و کربوهیدارت ها را نیز به کالری تبدیل می نماید. 1 گرم پروتئین و کربوهیدارات برابر است با 4 کالری است و همچنین 1 گرم چربی برابر با 9 کالری می باشد. واضح است که غذاهای پر چرب حاوی کالری بیشتری نسبت به غذاهای کم چرب هستند. اما ساده لوح نباشید! منظور ما این نیست که چون چربی غذایی پایین است پس شما هر چقدر که دوست داشتید می توانید از آن بخورید.
حتی اگر شما در یک وعده غذایی از مقدار زیادی پروتئین استفاده کنید این کار می تواند سلامت شما را به خطر اندازد. یک مرد بالغ قادر به هضم 40 گرم پروتئین در هر وعده غذایی می باشد. هر چه بیش از این مقدار مصرف شود به عنوان چربی در بدن فرد ذخیره می شود. این نکته را زمانیکه در حال رژیم گرفتن به خاطر بسپارید.
کالری مورد نیاز بدن شما باید از 55-60 درصد از کربوهیدرات، 25-30 درصد از پروتئین و 15-20 درصد از چربی تشکیل شود. یک انسان سالم باید میزان کالری مورد نیاز بدن خود را طی 4-6 وعده به بدن برساند که البته به دلیل شرایط شغلی و فرهنگی به ما آموزش داده اند که غذای خود را در 3 وعده نسبتا بزرگتر میل کنیم که این امر به عنوان یک رژیم غذایی سالم به شمار نمی رود.
میزان کالری مورد نیاز یک مرد بالغ فعال ( منظور از فعال بودن ، داشتن حداقل 3-5 مرتبه ورزش در طول هفته می باشد) بر اساس عوامل فوق الذکر در حدود 2500-3000 کالری در هر روز می باشد.
مصرف روزانه کالری
BMR
راه های متفاوتی برای تشخیص میزان کالری مورد نیاز روزانه بدن وجود دارد که ما در این قسمت یکی از آنها را به نان فرمول "هریس بندیک" را برای شما انتخاب کرده ایم. این فرمول یکی از آسانترین راه های محاسبه فرایند بنیادین متابولیک است (BMR ). عوامل مهم در این فرمول عبارتند از: جنسیت، وزن بدن (به کیلو )، قد (به سانتی متر)، و سن. فرمول مذکور به این شکل است.
(سن × 8.6) – ( قد × 5 ) + ( وزن × 13.7 ) + 66 = MRM
به عنوان مثال:
1- مرد: 66
2- وزن 75 کیلو : 1027.5 = (75 × 13.7)
3- قد 175 سانتی متر : 875 = (175 × 5 )
4- سن 28 سال : 190.4 = (28 × 6.8 )
مرحله 1 تا 3 و بعد هم مرحله 4 را از مجموع کم کنید که رویهم می شود 1778.1
مضرب فعالیت
بالاخره هر چه میزان فعالیت فرد بیشتر باشد بدن او کالری بیشتری طلب می کند.
افراد بدون فعالیت= (میزان کم یا هیچ گونه فعالیت)1.2 × BMR
افراد کم فعالیت = (کمی نرمش در حدود 1 تا 3 روز در طول هفته)1.375 × BMR
افراد با فعالیت متوسط = (نرمش متعادل در حدود 3 تا 5 بار در طول هفته) 1.55 × BMR
افراد فعال = (ورزش روزانه) 1.725 × BMR
افراد بیش فعال = ( ورزش های سنگین روزانه ) 1.9 × BMR
در این حالت اگر فردی که در مثال بالا میزان کالری مصرفی روزانه او محاسبه شد، دادرای فعالیت فیزیکی متوسطی هم باشد می بایست عدد بدست آمده (1778.1) را در 1.55 ضرب کند تا کالری نهایی مورد نیاز بدن خود را بدست آورد که این مقدار برابر است با 2756 در هر روز.
میزان صحیح کالری
شاید برای بعضی از افراد انجام دادن تمام کارهایی که ذکر شد اندکی دشوار باشد به همین دلیل در این قسمت برای شما یک نمونه از غذاهایی که مصرف آنها در طول روز باعث ایجاد 2700 کالری می شود را آورده ایم (به راحتی با زیاد و کم کردن مصرف می توانید کالری را افزایش و یا کاهش دهید)
صبحانه
3 تکه نان، ¼ فنجان شربت قند : 410 کالری
1 فنجان آب پرتقال : 112 کالری
میان وعده
گرانولا (نوعی شیرینی) : 140 کالری
200 گرم ماست کم چرب: 140 کالری
نهار
ساندویچ سبزیجات (پیاز، سیب زمینی، کاهو) : 530 کالری
سالاد فصل: 110 کالری
میان وعده
نوشیدنی دارای پروتیین ( به عنوان مثال شیر موزی که حاوی شیر 2% چربی و یک موز باشد)
شام
یک قطعه ماهیچه ( به همراه نان و تخم مرغ): 380 کالری
برنج پختخ شده: 160 کالری
سالاد کلم : 70 کالری
میان وعده
یک عدد تون ماهی همراه با پیاز و 2 قاشق سوپ خوری سس مایونز : 150 کالری
شکستن رسم و رسومات
نهار باید مقدار بیشتری کالری نسبت به شام دارا باشد. فرهنگ غربی ها معمولا شام را مفصل تر از نهار در نظر می گیرد. این کار از نظر علمی صحیح نیست، چرا که شام معمولا در آخر روز زمانی که فعالیت های انسان پایان می پذیرد مصرف می شود (زمانیکه بدن به انرژی زیادی نیاز ندارد). از ساعت 6 بعد از ظهر به بعد مردم معمولا به تماشای تلویزیون مشغول می شوند.
12 تا 6 بعد از ظهر معمولا پر فعالیت ترین ساعت روز به شمار می رود. زمانی است که افراد بیشترین فعالیت را انجام می دهند. به همین دلیل نهار نسبت به سایر وعده های غذایی باید حاوی بیشترین میزان کالری و کربو هیدارت باشد.
به علاوه شام آخرین وعده غذایی است. مجددا باید بگوییم که این کار اشتباه است. چرا باید بعد از شام و وعده بعدی غذایی یعنی صبحانه چیزی نخوریم؟ زمانی که شکم شما برای مدت زمان زیادی خالی بماند، سطح انرژی در آن دگر گون می شود. این امر باعث می شود زمانیکه شما دوباره غذا مصرف می کنید میزان چربی بیشتری در بدن شما ذخیره می شود و همانطور که قبلا هم به آن اشاره شد بعضی از مواد غذایی خاص اگر بیش از مقدار مورد نیاز مصرف شوند در بدن تبدیل به چربی می شوند. این امر باعث ایجاد شکاف در روند غذایی فرد می شود که خود یکی از مهمترین عوامل بروز چاقی در آمریکای شمالی به شمار می رود.
استفاده مکرر از مواد غذایی در وعده های کوچک تر خیلی سالم تر از مصرف زیاد غذا در چند وعده مختصر می باشد.
چگونه به هدف برسیم؟
چگونه می توانید چنین رژیم سالمی را نگه دارید؟ بهتنرین راه خریداری کتاب "حساب تغذیه" است. قیمت چنین کتاب هایی در حدود 700 تومان است، اما می توانند زندگی شما را از نابودی نجات دهند. در آنها جداول معینی برای ثبت کالری، پروتیین، چربی و کربوهیدرات می باشند.
برخی از آنها میزان کالری برخی محصولات غذایی معروف مثل مک دونالد و یا تاکو بل را نیر در خود گنجانده اند. شما باید تمام مواد غذایی که در طول روز مصرف می کنید را در آن یادداشت نمایید. و بعد از کتاب خود برای تعیین ارزش غذایی رژیم خود استفاده کنید.
محاسبه میزان مصرف کالری روزانه شما آنقدرها هم که تصور می کنید، مشکل نیست. خیلی از افراد تصور می کنند که رژیم غذایی سالمی استفاده می کنند اما، زمانی که چشمشان به یکی از این کتالب ها می خورد تازه متوجه می شوند که چقدر در اشتباه بوده اند. برای یکبار هم که شده این شیوه را به کار امتحان کنید، حتم دارم که همه شما از مواجهه با حقیقت شگفت زده خواهید شد. خیلی از ما بدون اینکه خودمان هم متوجه باشیم از رژیم غذایی نا مناسبی استفاده می کنیم. بنابراین به خودتان لطف کنید و برای یکبار در کل زندگی تان هم که شده مصرف روزانه کالری خود را محاسبه کنید؛ قول می دم که پشیمان نخواهید شد